Na polskich działkowiczów padł blady strach. Trybunał Konstytucyjny wydał orzeczenie w sprawie zgodności z konstytucją Ustawy z dnia 8 lipca 2005 roku o rodzinnych ogrodach działkowych. Czy ogródki działkowe znikną z polskiego pejzażu? Co wyrok Trybunału oznacza dla zwykłego posiadacza działki? Jak będzie wyglądała przyszłość wielu Rodzinnych Ogrodów Działkowych w Polskich miastach?
Dlaczego zajęto się Ustawą o rodzinnych ogrodach działkowych?
Trybunał Konstytucyjny zajął się sprawdzeniem zgodności z Ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek złożony w 2010 roku przez Lecha Gardockiego – byłego Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Sędziowie Trybunału przychylili się do wniosku i zbadali zgodność całej ustawy z ustawą zasadniczą. Trybunał orzekł, że niemal połowa ustawy uchwalonej siedem lat temu – 24 z 50 artykułów – jest niezgodna z Konstytucją.
Podtrzymano negatywną opinię o ustawie i Polskim Związku Działkowców
Sędziowie orzekający w przedmiotowej sprawie w całej rozciągłości podtrzymali swoje zdanie związane z poprzednimi orzeczeniami z lat 1996 – 2008 dotyczącymi zarówno ustawy z 1981 roku jak i tej obecnie obowiązującej. Szczególną uwagę zwrócono na monopolistyczną pozycję Polskiego Związku Działkowców stojącą w jawnej sprzeczności z zasadami demokratycznego państwa prawa. Polski Związek Działkowców w obecnym stanie prawnym ma całkowicie nieskrępowaną władzę nad gruntami ogródków działkowych oraz zarządzaniem nimi. Ustawa nakazuje działkowcom przynależność do jedynego dopuszczalnego ustawą związku co jest niezgodne z powszechnie obowiązującą wolnością zrzeszania się oraz powoływania różnorodnych stowarzyszeń.
W ramach ustawy Polski Związek Działkowców otrzymał wyłączny dostęp do gruntów stanowiących ogródki działkowe. Ponadto samorządy, które podjęły decyzję o utworzeniu ogródków działkowych miały prawny obowiązek nieodpłatnego przekazywania gruntów na rzecz Związku. Dodatkowo Związek musiał wyrazić zgodę jeśli samorząd chciał zlikwidować ogródki. Związek ma również uprzywilejowaną pozycję względem innych stowarzyszeń zrzeszających posiadaczy ogródków działkowych. Zdaniem Trybunału niejasna jest również sytuacja prawna działkowców w kontekście użytkowanych przez nich gruntów otrzymanych od Polskiego Związku Działkowców, co jest sprzeczne z Konstytucją.
Jakie skutki prawne niesie ze sobą wyrok Trybunału?
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, które wejdzie w życie w dniu opublikowania go w Dzienniku Ustaw, spowoduje natychmiastowy koniec obowiązywania jedynie artykułu 10 Ustawy z dnia 8 lipca 2005 roku o rodzinnych ogrodach działkowych. Ze względu na niezgodność z Konstytucją tak wielu pozostałych artykułów ustawy Trybunał zdecydował, że utracą one moc prawną dopiero po upływie 18 miesięcy od momentu publikacji wyroku w Dzienniku Ustaw. Artykuł 10 stanowił o obowiązku nieodpłatnego przekazywania gruntów pod rodzinne ogrody działkowe w użytkowanie (lub użytkowanie wieczyste) Polskiemu Związkowi Działkowców. Zdaniem Trybunału dalsze funkcjonowanie tego przepisu wytworzyłoby kuriozalną sytuację, w której samorządy zmuszone byłyby do przekazywania gruntów organizacji, która wyrokiem Trybunału straciła podstawę prawną swojego działania oraz istnienia.
Czy ogródki działkowe znikną z polskiego pejzażu?
Obecnie wszystko zależy od dalszych kroków, które podejmie parlament. Od chwili opublikowania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw organ ustawodawczy ma bowiem 18 miesięcy na stworzenie nowej ustawy, która z poszanowaniem prawa i norm obowiązujących w Polsce będzie regulowała kwestie związane z tworzeniem i funkcjonowaniem rodzinnych ogrodów działkowych. Natychmiastowa likwidacja wspomnianego wcześniej artykułu 10 pozwala ponadto na pełne działanie innych niż Polski Związek Działkowców stowarzyszeń użytkowników działek.
Natomiast jeśli Sejm nie zdoła w okresie 18 miesięcy uchwalić stosownego prawa to grunty, na których znajdują się obecnie ogródki działkowe wrócą do swoich wcześniejszych właścicieli. Oznacza to, że los ogródków działkowych znajdzie się w rękach samorządów i Skarbu Państwa, ponieważ to te instytucje były uprzednio właścicielami tych nieruchomości. Sędziowie Trybunału w uzasadnieniu wyroku podkreślili, że należy objąć ochroną prawną działkowców. Ma to zapobiec utracie przez nich prawa do użytkowania obecnie posiadanych ogródków działkowych. Nowa ustawa ma gwarantować obecnym rodzinnym ogrodom działkowym „status gruntów przeznaczonych pod ogrody działkowe”.
Nic nie zmienia się w sytuacji użytkujących ogródki działkowe
Prezes Trybunału Konstytucyjnego – Andrzej Rzepliński – podkreślił, że nawet brak nowej ustawy nic nie zmieni w sytuacji samych działkowców. Nadal będą oni mieli prawo uprawiać ogródki działkowe. Nie znikną one z polskiego pejzażu, a zmieni się jedynie ich właściciel. Zamiast Polskiego Związku Działkowców na powrót stanie się nim Państwo Polskie. Według najnowszych danych w Polsce istnieje obecnie ponad 966 tysięcy pojedynczych działek. Zajmują one powierzchnię niemal pięćdziesięciu tysięcy hektarów. Jedną działkę otrzymuje jedna rodzina, statystycznie można więc przyjąć, że korzysta z nich od czterech do pięciu milionów Polaków, z czego prawie trzy tysiące osób jest na nich zameldowane na stałe.
